Znaczenia ziemi rolniczej w kształtowaniu struktury społecznej polskiej wsi

Słowa kluczowe

struktura społeczna ziemia rolnicza wieś rolnik

Key words

social structure agricultural land village farmer

JEL Classification

A10 A14

Streszczenie

Celem pracy było wskazanie ewolucji znaczenia ziemi w kształtowaniu struktury społecznej. Analizy zagadnienia dokonano na podstawie wybranych pozycji krajowej literatury przedmiotu. Zakres czasowy dotyczy lat 1944–2016. Ziemia pełni ważną funkcję w kształtowaniu struktury społecznej polskiej wsi. Wielkość gospodarstwa była dawniej podstawowym kryterium statusu społecznego na wsi i wśród rolników. Obecnie o miejscu w strukturze społecznej polskiej wsi w wysokim stopniu decyduje również obszar użytkowanej ziemi (w formie własności lub dzierżawy). Zmienia się sytuacja użytkowników ziemi rolniczej. Są nimi bowiem nie tylko osoby identyfi kujące się z zawodem rolnika. W składzie struktury społecznej polskiej wsi znajduje się coraz więcej osób, które w świetle prawa są rolnikami (posiadają wymagany areał gruntów rolnych), ale wieś jest dla nich tylko miejscem zamieszkania. Następną grupę tworzą tzw. nieobecni właściciele, których z wsią łączy posiadanie gruntów rolnych, które traktują często jako lokatę kapitału (wzrost cen gruntów i możliwość otrzymywania dopłat ze środków Unii Europejskiej i z budżetu krajowego). W wyniku transformacji ustrojowej swoje usytuowanie w strukturze społecznej wsi znaleźli także dzierżawcy i nabywcy ziemi przejętej do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa po byłych państwowych gospodarstwach rolnych.

Abstract

The aim of the study was to identify the importance of the evolution of land resources in shaping the social structure. The analysis was based on selected references from the Polish literature on the subject. The time range covers the years 1944–2016. Land plays an important role in shaping the social structure of the Polish countryside. The size of a farm used to be the primary criterion for social status in the countryside and among farmers. Currently, a position in the social structure of the Polish rural communities is highly determined by the area of farmed land (owned or leased). The situation of agricultural land users is changing. These are not only people who identify themselves with the profession of a farmer. The social structure composition in the Polish countryside comprises more and more people who are farmers in the light of law (they have the required acreage of agricultural land) but they do not reside in the countryside. Another group consists of so-called absent owners, who are connected with a village by possessing in it some agricultural land, but it is often treated as an investment (an increase in land prices and the possibility of receiving subsidies from the European Union and from the national budget). As a result of Poland’s political transformation, the social structure of rural communities now also comprises leases and buyers of land acquired by the Agricultural Property of the Treasury from former state farms.

Cytowania

1. BŁĄD M., 2011: Wielozawodowość w rodzinach rolniczych. Przyczyny, uwarunkowania i tendencje rozwoju, IRWiR, PAN, Warszawa.
2. COASE R., 1960: The problem of social cost, Journal of Law and Economics 3, 1–44.
3. DOMAŃSKI H., 2004: Struktura społeczna, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
4. DUCZKOWSKA-MAŁYSZ K., 1985: Ziemia w polityce rolnej PRL, Wieś i Rolnictwo 4(49), 27–42.
5. FEDYSZAK-RADZIEJOWSKA B., 1998: Nowi gospodarze dawnych PGR wobec gospodarki rynkowej. Typologia podstaw: właściciel menadżer, przedsiębiorca, [w:] B. Fedyszak-Radziejowska (red.), Wielkoobszarowe gospodarstwa rolne, ich załogi i nowi gospodarze, IRWiR PAN, Warszawa, 81–97.
6. GAJOS E., PRANDECKI K., 2017: Rolnictwo a afekty zewnętrzne. [W:] Z badań nad rolnictwem społecznie zrównoważonym (40). Rynkowe i instytucjonalne metody internalizacji efektów zewnętrznych, Monografie Programu Wieloletniego 62. IERiGŻ-PIB, Warszawa, 17–35.
7. HALAMSKA M., 2006: Czy rolnicy hamują rozwój Polski? Studia Regionalne i Lokalne 3 (25), 5–24.
8. HALAMSKA M., LAMARCHE H., MAUREL M-C., 2004: Rolnictwo rodzinne w transformacji postkomunistycznej. Anatomia zmiany, IRWiR PAN, Warszawa.
9. KACZOR-PAŃKÓW G., 1995: Struktura społeczna wsi. Stare i nowe zróżnicowania, [w:] B. Fedyszak-Radziejowska (red.), Wieś i jej mieszkańcy. Zróżnicowania, postawy i strategie zachowań, IRWiR PAN, Warszawa, 61–66.
10. ŁAPIŃSKA-TYSZKA K., 2001: Właściciele i dzierżawcy wielkoobszarowych gospodarstw popegeerowskich jako nowe elementy struktury społecznej, [w:] I. Bukraba-Rylska, A. Rosner (red.), Wieś i rolnictwo na przełomie wieków, IRWiR PAN, Warszawa, 176–196.
11. MAJEWSKI E., 2005: Miejsce rolnictwa w ekonomicznej i społecznej strukturze wsi, [w:] J. Wilkin (red.), Polska wieś 2025. Wizja rozwoju, IRWiR PAN, Warszawa, 91–97.
12. MARKS-BIELSKA R., 2010: Rynek ziemi rolniczej w Polsce – uwarunkowania i tendencje rozwoju, Wydawnictwo UWM w Olsztynie, Olsztyn.
13. PODEDWORNA H., 2001a: Polscy farmerzy i ich świat społeczny, Monografie i Opracowania SGH 492, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa.
14. PODEDWORNA H., 2001b: Stare i nowe klasy w strukturze społecznej polskiej wsi, [w:] L. Gilejko (red.), Studia nad zmianami w strukturze społeczeństwa polskiego (lata 90.), Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa, 171–198.
15. RABIJ M., 2018: Polska nowa wieś, Tygodnik Powszechny 33, 10–17.
16. Rozporządzenia Rady (WE) nr 1782/2003 z dnia 29 września 2003 r. ustanawiające wspólne zasady dla systemów wsparcia bezpośredniego w ramach wspólnej polityki rolnej i ustanawiające określone systemy wsparcia dla rolników oraz zmieniające rozporządzenia (EWG) nr 2019/93, (WE) nr 1452/2001, (WE) nr 1453/2001, (WE) nr 1454/2001,(WE) nr 1868/94, (WE) nr 1251/1999, (WE) nr 1254/1999, (WE) nr 1673/2000, (EWG) nr 2358/71 i (WE) nr 2529/2001 (OJ L 270 z 21.10.2003, s. 1).
17. STYK J., 2008: Ewolucja postaw rolników wobec własnego gospodarstwa i zawodu, www.cbr.edu.pl/konf2008/referaty/Styk.pdf [dostęp: 16.02.2018].
18. TOMCZAK F., 2006: Gospodarka rodzinna w rolnictwie. Uwarunkowania i mechanizmy rozwoju, wyd. II, IRWiR PAN, Warszawa.
19. Ustawa z 18 grudnia 2003 r. o krajowym systemie ewidencji producentów rolnych, ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie płatności (Dz.U. 2004 nr 10, poz. 76 z późn. zm.).
20. Ustawa z dnia 10 marca 2006 r. o zwrocie podatku akcyzowego zawartego w cenie oleju napędowego wykorzystywanego do produkcji rolnej (Dz.U. 2006 r. nr 52, poz. 379 z późn.zm.).
21. Ustawa z 26 stycznia 2007 r. o płatnościach w ramach systemów wsparcia bezpośredniego (Dz.U. 2007 nr 35, poz. 217 z późn. zm.).
22. WILKIN J. 2000: Struktura wsi i rolnictwa – Polska a kraje Unii Europejskiej, [w:] Chłop, rolnik, farmer? Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej – nadzieje i obawy polskiej wsi, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa, 34–52.
23. WILKIN J. 2006: Człowiek w ekonomii, czyli o konwersji zasobów ludzkich w kapitał, [w:] K. Szafraniec (red.), Jednostkowe i społeczne zasoby wsi, IRWiR PAN, Warszawa, 97–106.